Mistrzostwa świata w piłce nożnej przysłowiowo wyglądają z domowych lodówek, zatem tego tematu nie może zabraknąć i na blogu poświęconemu psychologii 🙂
Nie to że jestem jakimś ogromnym fanem piłki. Dawno już za sobą mam emocjonowanie się wynikami drużyn którym sprzyjam, w tym oczywiście Polsce przede wszystkim. Przyjmuję regularne wygrane (zawsze w trzecim meczu mistrzostw), jak i regularne porażki (w pierwszym i drugim meczu mistrzostw) z dużym spokojem. Irytuje mnie też teatr, którzy piłkarze uprawiają, wzajemne złośliwości, przeciąganie czasu gry i takie tam.
Jednakże coraz bardziej zaczynam patrzeć na aspekt psychologiczny całego tego zamieszania. Bo piłka nożna IMHO jawi się jako dyscyplina nie sportowa, a bardziej losowo-psychologiczna. Tak trochę jak poker albo pojedynek rewolwerowców (jak są karne)…
PIŁKA NOŻNA JAKO GRA LOSOWA
Najpierw wyjaśnię dlaczego uważam piłkę nożną za dyscyplinę o charakterze losowym. Posłużę się przy tym rozumowaniem wywiedzionym ze statystyki. Otóż piłka nożna jest dyscypliną sportową w której, spośród znanych mi gier zespołowych, drużyny zdobywają w trakcie meczu najmniej punktów. W futbolu punkty nazywane są golami, ale to zasadniczo jest to samo. Jak myślę o innych dyscyplinach (hokeju, koszykówce, siatkówce, piłce ręcznej, piłce wodnej, baseballu, rugby) to ewidentnie spośród nich, statystycznie najmniej punktów w meczu zdobywa się właśnie w piłce nożnej. Jak podają internety, średnia punktów (czyli goli) w meczu zdobytych przez obie drużyny w meczach tegorocznych mistrzostw świata (po rudzie ćwierćfinałowej) to 2,62. W koszykówce natomiast średnia to około 200 punktów na mecz (choć oczywiście 1 kosz równa się czasem jednemu punktowi, czasem dwóm, albo trzem), w siatkówce (przy 3 rozgrywanych setach) to około 130 punktów, w piłce ręcznej to około 50-60 punktów. Zatem piłka nożna na tym tle prezentuje się bardzo mizernie.
Jest to spowodowane bardzo małym prawdopodobieństwem uzyskania sukcesu w danej akcji. Rozpoczynając atak w piłce nożnej, drużyna ma około 2-3% szanse na strzelenie gola. W meczu powiedzmy jest kilkadziesiąt akcji zaczepnych. Wynik działania – kilkadziesiąt do stu akcji w meczu pomnożone przez 2-3% uzyskania sukcesu równa się właśnie około 2,5 gola w meczu.
Inaczej jest w koszykówce lub piłce ręcznej gdzie szanse uzyskania punktów w ataku są mniej więcej równe 40-50%. W siatkówce akcje w ataku też kończą się z około 50% sukcesem. Lepsza drużyna oczywiście zwiększa swoje szanse uzyskania sukcesu. W koszykówce lepsze drużyny zdobywają powiedzmy 50% koszy z własnej akcji, a w piłce nożnej lepsze drużyny zwiększają swoją skuteczność powiedzmy do 4%.
Zasadniczo sprawa wygląda tak, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że drużyna „lepsza” w meczu piłki nożnej nie strzeli żadnej bramki, albo strzeli jedną. Jednocześnie drużyna „gorsza” też ma, choć nieduże, szanse, na strzelenie jednej bramki. Taka sytuacja w koszykówce nie może mieć miejsca! Drużyna „gorsza” praktycznie nie ma żadnych szans na zwycięstwo, ponieważ liczba sukcesów w poszczególnych akcjach jest na tyle duża, że dążąc do rozkładu z próby, drużyna lepsza zawsze w przeciągu meczu nawrzuca więcej koszy niż słabsza. Gdyby decydowały tylko dwie akcje po każdej ze stron, wówczas drużyna „gorsza” ma szanse na zwycięstwo. Ale że jest tych akcji ze sto po każdej ze stron, to nie ma opcji, żeby drużyna która ma zasadniczo szanse na sukces na poziomie 30% wyprzedziła drużynę , która ma szanse na sukces 50%.
To tak jak ze statystyką badań. Jak badasz dwie osoby z próby, to losowo może Ci się trafić, że raz na jakiś czas 50% z nich będzie łysych. Jak badasz sto osób, to nie ma szans, żeby 50% z nich było łysych. Zwykle to będzie kilka, kilkanaście procent.
Aha… drużyna „lepsza” oznacza lepszą w danym momencie. To nie znaczy, że zawsze faworyt wygrywa. Np. lepszą drużyną jest drużyna niefaworyzowana, posiadająca graczy o gorszych umiejętnościach, ale bardziej wypoczęta albo z przyjętą lepszą taktyką rozgrywania meczu. Albo po prostu taka, której prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu w akcji jest wyższe niż drużyny przeciwnej.
A co można by zrobić aby piłka nożna nie była aż tak losowa? Ot, na przykład można powiększyć bramki. Wtedy szanse sukcesu zwiększają się, pada więcej bramek a wyniki drużyn dążą do rozkładu zgodnego z najbardziej prawdopodobnym. Choć wtedy pewien urok dyscypliny związany z jej przypadkowością by umarł. I Polacy już by szans na zwycięstwo z Niemcami nie mieli…
(To żart – Niemcy też są słabi, o czym będzie dalej, więc szanse dalej by były) 🙂
No dobra… A jak to się ma do biznesu?
Ano trochę się ma. Szczególne analogie widzę w rodzaju sprzedaży, który dana organizacja stosuje. Inaczej jest, gdy szanse na kontrakt są nieduże, a inaczej gdy są spore. Np. branże, w których sprzedaż jest generowana przez duże kontrakty, mniej liczne, trudniejsze do zdobycia są bardziej narażone na ryzyko losowości i nieprzewidywalności. Gracz w tej branży, który może nie być „lepszy” od innych (w sensie produkuje gorszej jakości towar, ma słabo uporządkowane procesy organizacyjne, czy nieefektywną kulturę organizacyjną) ma większe szanse na odniesienie sukcesu niż gdyby działał w branży, w której sprzedaż jest napędzana mniejszymi, ale częstszymi zakupami klienta. Zatem jak Twoja organizacja wydaje się być „gorsza” od konkurencji – lepiej działaj na rynku analogicznym do piłki nożnej. Koncentruj się na zdobywaniu dużych, acz mało prawdopodobnych kontraktów. Jak jesteś „lepszy” od konkurencji, to graj z nią w koszykówkę. Sprzedawaj wiele, ale za mniejsze pieniądze.
PIŁKA NOŻNA JAKO GRA PSYCHOLOGICZNA
Zaryzykuję tezę, że czynnikiem który odgrywa najsilniejszą rolę w wygrywaniu/przegrywaniu meczy w piłce nożnej szczególnie w takich imprezach jak mistrzostwa świata nie są wcale umiejętności piłkarskie ani przyjęta taktyka (zresztą w piłce nożnej jest jakaś taktyka???). Według mnie wygrywają drużyny mocniejsze psychicznie w szerokim rozumieniu tego aspektu. Świadczy o tym kilka zjawisk, które można zaobserwować.
Pierwsze zjawisko – rzuty karne
W fazie pucharowej, w momencie kiedy jest remis (czyli drużyny zdobyły taką samą liczbę punktów na koniec meczu), o dalszym awansie decydują rzuty karne. A remis to częsty wynik w piłce nożnej, często nie oddający rzeczywistego przebiegu gry (bo piłka nożna to gra losowa, jak wyżej już pisałem). Karne to już w ogóle psychologia i nic ponadto. Na treningu zawodowi piłkarze trafiają rzuty karne ze skutecznością prawie stuprocentową. Natomiast decydującego karnego – rozstrzygającego o tym, czy drużyna odpadnie, czy nie, strzelają ze skutecznością 60%. Zbyt wysoki stres paraliżuje strzelca. Trafia ten, który sobie z tym stresem poradzi.
Drugie zjawisko – motywacja mistrzów
Wyczytałem parę dni temu, że mistrzowie świata z 2006 roku, czyli Włosi, na kolejnych mistrzostwach – w roku 2010, dostali straszny łomot od takich potęg piłkarskich jak Paragwaj, Słowacja i Nowa Zelandia. W konsekwencji odpadli już w pierwszej fazie turnieju. Mistrzowie z 2010 roku, czyli Hiszpanie, na kolejnych mistrzostwach w 2014 roku, oberwali jakieś 5:1 od Holandii i 3:0 od Chile, dzięki czemu mogli już po pierwszej fazie turnieju pojechać sobie na ryby. Mistrzowie świata z 2014 roku, czyli Niemcy, na obecnych mistrzostwach nie sprostali potędze Korei Południowej, więc pożegnali się z turniejem i też sobie gdzieś na Mazurach teraz wędkują. Przed mistrzostwami komentatorzy widzieli w Niemcach głównego faworyta, ponieważ Niemcy mają bardzo dobrych piłkarzy, super system szkolenia i różne takie tam. Natomiast nikt nie brał pod uwagę, że jak już ktoś coś ma, to mu się nie bardzo chce ponosić wysiłek, aby to coś mieć znowu. Niemcy zdobyli mistrzostwo świata cztery lata temu. Jaki jest sens, aby robić to znowu???
Jeśli drużyna zdobywa mistrzostwo świata, to trzeba ją rozwiązać, a na następny turniej powołać piłkarzy, którzy mistrzostwa nie zdobyli. Bo im się będzie chciało je zdobyć w przeciwieństwie do tych, co już te mistrzostwo mają.
Chcesz typować drużynę, która zdobędzie mistrzostwo świata? Nie stawiaj na obecnych mistrzów! To bez sensu! 🙂
Trzecie zjawisko – motywacja przegranych
I tu wkraczamy na nasz polski grunt – porażek w meczach otwarcia i o wszystko, a wygranych w meczach o honor. Prawdopodobnym wyjaśnieniem tego zjawiska jest zbyt wysoki stres w pierwszych dwóch meczach spowodowany zbyt wysoką motywacją, zbyt silnym napięciem psychicznym, czy presją ze strony kibiców. W trzecim meczu stres opada, bo już i tak co było do przegrania, to zostało przegrane, więc można trochę lepiej zagrać i nawet wygrać.
Niemniej jednak styl tej ostatniej wygranej na tych mistrzostwach, z Japonią, i tak był dość marny. Raczej nie podniósł na duchu piłkarzy czy kibiców. Trudno zapamiętać jakieś pozytywy z gry reprezentacji Polski z turnieju. Piłkarze gorzko się po odpadnięciu wypowiadali. A to mówili, że rywal lepszy, a to że taktyka niedobra przed meczem była, a to że nikt im nie podawał (tak mówił Lewandowski). I tu mamy sytuację biegunowo przeciwną do sukcesu Niemców z 2014 roku, czyli totalny dół i rozpacz. Ale przeciwieństwo jest w pewnym sensie pozorne. Obie te sytuacje – super zwycięstwa i totalnej klapy wymagają zmian. Zwycięstwo powoduje spadek motywacji, bo już nie ma o co walczyć. Klapa powoduje także spadek motywacji, ponieważ w mózgu silnie buduje się poczucie porażki związane z tą konkretną sytuacją i a za tym poczuciem krocząca wyuczona bezradność.
Co w tej sytuacji można zrobić? Tak jak pisałem, w przypadku zwycięstwa można wymienić całą drużynę zawodników. W przypadku porażki dobra natomiast wydaje się wymiana trenera, gdyż jest on jednym z elementów sytuacji o nazwie „porażka”, abstrahując czy ta słaba gra to wina trenera czy nie. I tak też się stało w przypadku Polski. Na pewno będzie inny trener i w związku z tym w polskich piłkarzach przed kolejnym turniejem prawdopodobnie nie zostanie uruchomiony ślad pamięciowy pod nazwą „porażka” gdyż sytuacja już będzie inna. Dobrze też pozmieniać jeszcze inne rzeczy – miejsce zgrupowania, rytuały przedmeczowe, może kilku zawodników też. Ważne, żeby w głowie porażka była utożsamiana tylko z tym turniejem, a nie ze wszystkimi turniejami które przed reprezentacją.
A jakie analogie z biznesem?
I znów trochę jest. Po pierwsze, osiągając duży sukces, aby utrzymać motywację, trzeba zmienić swój sposób działania w przeciwieństwie do maksymy, że „zwycięskiego składu się nie zmienia”. Wręcz przeciwnie! Jak coś zdobyłeś, to jesteś pracownikiem, który prawdopodobnie ma niższą motywację do osiągnięcia tego samego sukcesu w przyszłości! To jest bardzo ważna konkluzja z punktu widzenia rekrutacji. Jak ktoś ma za dużo sukcesów, to być może nie będzie już zmotywowany do odnoszenia kolejnych. Być może kandydat z pewną liczbą porażek, z których potrafił wyciągnąć wnioski będzie lepszy? Bo będzie mu się bardziej chciało.
Z drugiej strony jak odniesiesz grubą porażkę i czegoś nie zmienisz to prosisz się o kolejną. Po prostu należy unikać uruchamiania w mózgu śladu pamięciowego pod nazwą „porażka”, gdyż będzie on paraliżował naszą skuteczność. A uruchamiać się ten ślad będzie w sytuacji podobnej do tej, w której porażkę ponieśliśmy. Czasem wystarczy zmienić swój sposób działania, czasem trzeba zmienić firmę w której się pracuje, a czasem nawet branżę. Jak mocno przegrałeś, to nie graj znów na tym samym turnieju. Zmień coś, nie idź znów tą samą drogą – znów uruchomisz skrypt „porażki”.
Znam pewną firmę. Dość mi bliską. Kibicuję jej mocno. Od 5 lat próbuje ona uruchomić pewien program szkoleniowy. Ponosi przy tym rokrocznie klapę, gdyż zainteresowanie programem jest bardzo małe. Mimo to, co roku, firma walczy dzielnie o uruchomienie tego projektu inwestując w niego wiele środków. Szacunek za odwagę, ale warto byłoby jednak coś w strategii zmienić. Pracownicy firmy mają już bardzo silnie zakorzeniony skrypt „porażki” w głowach. Im więcej porażek, tym jest on większy. Bardzo trudno będzie o sukces z takim nastawieniem…
A kiedy nic nie zmieniać? Wtedy gdy nie odniosłeś sukcesu, ale byłeś od niego o krok. Super przykładem są Francuzi. Po EURO 2016, kiedy zdobyli srebrny medal, są megagłodni sukcesu (bo jednak zdobyli wtedy tylko srebro) i na dodatek nie mają w mózgu uruchomionego skryptu o nazwie „porażka”. Nie mają poczucia bezradności (wiedzą że sukces był na wyciągnięcie ręki), a przegrali wtedy przypadkowo (tak sobie to najlepiej tłumaczyć, chcąc utrzymać wysoką pewność siebie). I pomimo tego, że nie grają porywająco, to od początku turnieju uważam ich za faworytów do złota. Patrząc jedynie na psychologiczny aspekt – trafiłem póki co z typem, bo są już w finale. Stawiam, że też go prawdopodobnie wygrają. Piszę, że prawdopodobnie, a nie na pewno, gdyż piłka to też losowa gra, o czym było w pierwszej części posta.
A jak Wasze wrażenia z mundialu? Oglądacie?